Endemity – to wyjątkowe gatunki roślin lub zwierząt, które występują wyłącznie na bardzo ograniczonym obszarze – często jest to jeden kontynent lub nawet jedna wyspa lub jezioro. Do ich rzadkiego występowania przyczynia się m.in izolacja geograficzna. W konsekwencji organizmy te, mają bardzo wąski zakres tolerancji ekologicznej – są niezwykle wrażliwe na wszelkie zmiany zachodzące w środowisku, dlatego uznaje się je za gatunki zagrożone wyginięciem, objęte szczególną ochroną. Przykładem gatunku endemicznego są występujące na Madagaskarze lemury, żyjące w Tybecie Niedźwiedzie himalajskie oraz australijskie kangury.

Gatunki reliktowe – to organizmy występujące niegdyś na ogromnych obszarach, znajdujące się obecnie na granicy wyginięcia z powodu niekorzystnych zmian środowiska. Stanowią one pozostałość po minionych epokach geologicznych. Najbardziej znanym gatunkiem reliktowym jest uznawany za symbol medycyny i farmacji Wąż Eskupala – agresywny, chociaż niejadowity gad, zamieszkujący m.in. polskie Bieszczady.

Ciekawym przykładem reliktów są tzw. żywe skamieniałości, czyli współczesne organizmy, które nie są spokrewnione z żadnym żyjącym obecnie gatunkiem – jego jedynymi znanymi krewnymi, są zachowane w skałach szczątki organizmów.

Są to np.

• Lingule – małe zwierzęta morskie żyjące na dnie oceanu, które przetrwały w niezmienionej formie 550 milionów lat
• Skrzypocz – stawonóg z okresu Paleozoiku, posiadający bardzo dużą tolerancję na zmiany zasolenia oraz temperatury. Niestety wykształcona przez niemal 450 milionów lat odporność może nie przetrwać działań współczesnego człowieka – dowiedziono, że krew (w postaci hemolimfy) tych niezwykłych zwierząt, reaguje krzepnięciem w kontakcie z toksynami wytwarzanymi przez niektóre bakterie. Ta zdolność spowodowała masowe wykorzystywanie jej w celu tworzenia testów medycznych oraz wyjaławiania powierzchni. Stosowana jest nawet do ustalania poziomu zagrożenia mikrobiologicznego na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
• Miłorząb dwuklapowy – jest jednocześnie gatunkiem reliktowym, jak i endemicznym, ponieważ naturalnie występuje wyłącznie w południowo- wschodniej części Chin. To długowieczne drzewo, uważane było niegdyś za święte i dzięki solidnej ochronie średniowiecznych mnichów przetrwało ponad 150 milionów lat
• Metasekwoja chińska – to pradawne drzewo, którego występowanie sięga epoki dinozaurów. Odciski jego liści znaleziono także na terenie Polski, w złożach węgla brunatnego. Przez wiele lat uważane było za wymarłe, aż do lat czterdziestych ubiegłego wieku. Zostało ono ponownie odkryte w Chinach i przeznaczone do uprawy w ogrodach

Niestety z powodu zanieczyszczenia naszej planety, a w konsekwencji stale zmieniających się warunków środowiska, większość endemitów i gatunków reliktowych znajduje się na skraju wyginięcia. Już niedługo jedynym sposobem zachowania puli genowej tych gatunków będzie uprawa roślin w specjalnie stworzonych, sztucznych warunkach oraz utrzymywanie zwierząt w ogrodach zoologicznych – dlatego tak ważne jest podejmowanie prób odwrócenia tego negatywnego trendu.

Dbajcie o środowisko razem z nami!